වලපනේ දිසාවේ කිවුලේගෙදර පුංචි අලුත්බණ්‌ඩාර නිදහස්‌ සටනේ පුරෝගාමියා හා සැබෑ නායකයා ද වේ. මෙතුමාගේ පරපුර සතුව තිබූ බලය හා උරුමය අද දක්වා ඉතා අප්‍රකටව පැවතීමේ හේතුව වනුයේ බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යවාදීන් ඔවුන්ගේ ඉතිහාස කතාව හිතාමතා යටපත් කළ බිමයි. පුලතිසිපුරයේ පහළ වූ මහ පැරකුම්බා රජුගේ පුරෝහිතයා ලෙස කටයුතු කළ කේවේසස්‌ථාන බණ්ඩාර සෘෂිතුමා කිවුලේ ගෙදර පරපුරේ ආදිතමයා ලෙස සලකනු ලබන අතර මෙතුමා රාවණා රජුගේ පුත්‍ර උපේJද්‍රd මණික යුවරජුට දාව උපත ලැබීය. පසු කලෙක කේවේසස්‌ථාන රජු ලෙස කිරුළු පළඳින ලදී.
උහුන් ජාත පුත්‍ර උපේන්ද්‍ර මිණි මණ්‌ඨක මන්ඨාචේන බලපති වී උහුන් ජාත පුතුරාක කේවේසස්‌ථ මණ්‌ඨක වායිමන කේවේසස්‌ථ රක්‌ඛ පදියම බලපති වී (උපුටාගැනීම - වරිග පූර්ණිකා පුස්‌කොල ග්‍රන්ථය)
විජයගේ පැමිණීමට පෙර කේවේසස්‌ථාන පරපුරේ පෙළපත වරිග පූර්ණිකාවට අනුව,
* කේවේසස්‌ථාන රජු * සොලිස මණ්‌ඨක රජු * සකුදල ගිරි රජු * පඡ්ජල මූණ රජු * කේසි කෙහෙළියපුර රජු * විපුලත්තාන රජු * සුගුලිත රජු
දකුණු ඉන්දියාවේ කොටස් ද ඇතුළත්ව, රාජ්‍ය පාලනයේ යෙදුණු රාවණ පරපුර ක්රමයෙන් පරිහානියට පත්ව විජයගේ ආක්‍රමණයෙන් පසු රාජ්‍ය උරුමය අහිමි වීමකට ලක්‌විය. නමුත් මහ පැරකුම්බා යුගයේ ඉතා ප්‍රබල වංශවත් මෙම පරපුර රාජ්‍ය යාන්ත්‍රණය හැසිරවීමට ප්‍රබල දායකත්වයක්‌ ලබා දුන් අතර, මුළු මහත් ශ්රී ලංකාවම එක්‌සේසත් කළ මහ පැරකුම්බා රජුගේ අග්‍ර පුරෝහිතයා ලෙස කටයුතු කරන ලද්දේ කේවේසස්‌ථාන පරපුරෙන් පැවත ආ කේවේසස්‌ථාන බණ්ඩාර සෘෂිතුමා වන අතර, එතුමා කිවුලේගෙදර පරපුරේ වර්තමාන ආදිතමයා ලෙස සලකනු ලබයි. මහ පැරකුම්බා රජු පුලතිසි පුරය අගනුවර කර රාජ්‍ය විචාරන සමයේ ඉදිකළ යෝධ වාරි කර්මාන්තය වූ පරාක්රම සමුද්‍රය ඉදිකිරීමේ කර්තව්‍යය හා දිග්විජය කිරීමේ ප්‍රතිපත්තිය දක්වා රජුගේ චින්තනය ගොඩනංවන ලද්දේ අග්‍ර පුරෝහිත කේවේසස්‌ථාන බණ්ඩාර සෘෂිතුමාය.
මෙතුමාගේ පුත්‍ර ලංකාපුර කුමරු පැරකුම්බා රජුගේ යුද හමුදාපති ලෙස කටයුතු කළ අතර, දකුණු ඉන්දියානු කුළශේඛර නම් සොලී රජු මධුරාපුර පරාක්රම පඬි රජු සමඟ යුද්ධයක පැටලී සිටියේය. පඬිරජ පරාක්‍රමබාහු රජතුමාගේ පිහිට පැතූ අතර, මෙහිදී පරාක්‍රමබාහු රජතුමා මහා බලවත් ලංකාපුර සෙන්පතියා යටතේ ලංකාපුරගේ පුතුන් වූ දේව ලංකාපුර, සෝණ, ලංකාගිරි, ගෝකරණ, දණ්‌ඩනායත, ලෝක කේෂධාතු, කීර්ති කේශධාතු යන සෙන්පතියන් සමඟ විශාල හමුදාවක්‌ කුලශේඛර රජු පලවා හැරීම පිණිස යෑවීය. කුලශේඛර පඬි රජු මරා පඬිරට අල්ලාගෙන තිබූ අතර, පඬි රජුගේ වීර පණ්‌ඩු නම් එක් පුත්‍රයෙක්‌ ජීවිතය බේරාගෙන පලාගොස්‌ සිටියහ. ලංකා සේනාව කලදිල්ල නම් ස්‌ථානය පළමුව අල්ලා ගත්හ. ඉන් පසු ලංකාපුර සෙන්පතියා තම පරපුරේ ආදි ඉතිහාසයේ රාවණා පරපුරට කළ විනාශයේ පලිය ගනිමින් සොලී සේනාව නසා රාමේෂ්වරම් අල්ලා ගත්හ. එය සිහිවීම පිණිස රාමේෂ්වරම් තුන්දුක්‌තාල නම් ස්‌ථානයේ පරාක්‍රමපුර නම් නගරයක්‌ ඉදි කළහ. ලංකාපුර සෙනෙවියා දකුණු ඉන්දියාවේ චාරුකොට්‌ට, මාරුළුප නම් පෙදෙස්‌ ඉන්පසු අල්ලා ගත් අතර, කඤ්චකුටිය, කොලුරා, වීරගංග ප්රදේශය ද ලංකාවේ යටත් විජිත ලෙස පවරා ගත්හ. මෙහිදී මේ අසහාය රාවණ පුත්‍රයා තමාගේ පරපුරේ නාමය සිහිවීමට ලංකාපුර නමින් නගරයක්‌ ඉදිකොට සොලී බලය නසා දමමින් තවදුරටත් ඉදිරියට ගිය අතර, දෙවියා පට්‌ටන, බුද්දකංචකුඩිඩක නම් කුලශේකර රජුගේ සොලී බලකොටුව අල්ලාගෙන අවට ගම් 24 ක් ගිනි තබා දන්තික නම් ස්‌ථානයේ කඳවුරු බැඳ ගත්හ. මෙම සටන්වලදී සොලී සෙන්පතියන් පූ පණ්‌ඩියාන්ඩර, චෝල කෝනාර, යාදවරායන, විල්ලවරායන, කාලිංගරායර්, පංඩියරාය තෝන්දිය ආදීන් මරා දැමූ අතර, පසුව මහපැරකුම්බා රජුගේ නියෝගය පරිදි වීරපණ්‌ඩු කුමරා බේරාගෙන ලංකාපුර, වීරපණ්‌ඩු කුමරා වෙත පිළිගන්වන ලදී. මෙම පඬි රජු ලංකාව දෙසට හැරී දොහොත් මුදුන් තබා වැඳ නමස්‌කාර කර තම රාජ්‍ය ලබාදුන් පරාක්‍රමබාහු රජතුමාට ගෞරව කළහ. ඉන් නොනැවතුන ලංකාපුර සෙනෙවියා තම පරපුරේ අභිමානය නැවත ඇති කිරීමට මධුරාපුරය, ප්‍රබල සටනක්‌ කර අල්ලා ගත් අතර, මෙම සටන්වලදී ඉන්දියාවේ ත්‍රිණවේලියද සිංහල සේනාව විසින් අල්ලා ගත් අතර, තිරුපුත්තුරුවේ පටන් අමරාවතිය දක්වා පැමිණි ගමනේදී තුන් ගව්වක්‌ සතුරු මළකඳන්වලින් ගොඩගසා අමරාවතිය අල්ලාගත් ලංකාපුර සෙනෙවි එදා රැගෙන ගිය හමුදා සේනාංකයේ විශාලත්වය සැතපුම් 16 කි. ලංකාපුර සෙනෙවි අවසානයේ පඬි රටද කුලශේකරගේ රට ද ඇතුළුව පරාක්‍රමබාහු රජතුමා වෙනුවෙන් මෙම ප්රදේශයේ පාලකයා බවට පත් විය. මෙසේ යටත් කරගත් ප්‍රදේශයන්ගේ පරාක්‍රමබාහු රජුගේ ලාංඡනය සහිත කාසි ව්‍යවහාරයට යොදවනු ලැබීය. විශාල ප්‍රදේශයක්‌ පරාක්‍රමබාහු රජු වෙනුවෙන් පාලනය ගෙනගිය ලංකාපුර චෝලයන්ගෙන් කාලිංගයන්ගෙන් මෙරටට සිදු වූ අතීත අපරාධයන්ට පලිගත් අතර, පරාක්‍රමබාහු රජුගේ අභාවයෙන් පසු රටේ ඇති වූ අස්‌ථාවර දේශපාලන වටපිටාව මත ගොඩනැගුණු කාලිංග බලය මෙරට කාලිංග වංශයට ගැතිකම් කළ නිශ්ශංක මල්ල වැනි කාලිංගයන්ට ලබාදෙන ලදී. ඉන් හෙළ බලය මෙන්ම දේශීය චින්තනය ද සහමුලින්ම බිඳ වැටී අවසානයේ කාලිංඝ මාඝ නමැති දරුණු ආක්‍රමණිකයා අතීතයේ පැමිණි රාම සුශ්‍රීව ප්‍රමුඛ වානර සේනාව සේ මහාපුලතිසිපුර ගිනිතබා ජාතියේ අවසාන ලේඛනාගාරය වූ පොත්ගුල් විහාරය ද හෙල ග්‍රන්ථද කඳු ගසා ගිනි තබන ලදී. මහා පැරකුම්බා රජුට මහා පරාක්රම සමුද්‍රය සැදීමට එදා පුලතිසි සෘෂිවරයාට අයත් ඔසු උයන කේවේසස්‌ථාන බණ්ඩාර සෘෂිවරයා රජු වෙත පවරා දුන් අතර, නමුත් එයට ගෞරවයක්‌ ලෙස පුලතිසි ප්‍රතිමාවට පුද පූජා තබා පුලතිසි විහාරය ඉදිකර අසදෘස පිංකමක යෙදුණු මහපැරකුම්බා අධිරාජ්‍යයා කේවේසස්‌ථාන රාවණ පරපුරේ ජනප්‍රසාදය දිනාගන්නා ලදී. නමුත් මහ පැරකුම්බා රජුගෙන් පසු කේවේසස්‌ථාන පරපුර වෙත මෙරට ඇතැම් පාලකයන් දරුණු ව්‍යසනයක්‌ අත්කර දුන් අතර, කාලිංග මාඝ මෙම පරපුරට අයත් සියලු බලය අහෝසි කර දමන ලදී. රාවණ යුගයේ ලිපි ලේඛන, යක්ෂ වංශයේ ග්‍රන්ථ, බෞද්ධ හෙල අටුවා, ජ්‍යෙdතිෂය, යන්ත්‍ර මන්ත්‍ර, ග්‍රන්ථ මෙන්ම රාවණ රජුගේ අත් අකුරු සහිත වෙද පොත් ද ගිනිතබා විනාශ කළ කාලිංඝ මාඝ විජයගෙන් පසු මෙරට අවශේෂ යක්ෂ වංශය සංහාරයේ යෙදුණු අතර, කේවේසස්‌ථාන බණ්ඩාර සෘෂිවරයාගේ පරපුර පසු කාලයේදී බණ්ඩාර වැද්දාගේ පරපුර ලෙස ප්‍රචලිත වීමට හේතු වූයේ මෙම දරුණු යක්ෂ සංහාරය විය. කන්ද උඩරට ස්වකීය අතීත නිජබිම වෙත පැමිණි මෙම පරපුරේ වර්තමාන ආදිතමයා කොනප්පු බණ්ඩාර රජුගේ සමයේදී නැවත රාජ්‍ය වරප්‍රසාදයට පාත්‍ර විය. එබැවින් මෙම පරපුර ඉන්පසු ඌවේ සියලු සටන්වලදී ප්‍රමුඛස්‌ථානය ගැනීමට සමත් විය.
කිවුලේගෙදර පරපුරට නොදෙවැනි ප්‍රබල ප්‍රභූ පවුල් සමඟ රටේ දේශපාලන කටයුතුවලදී ක්‍රියා කළ මෙම පරපුර සස රාජසිංහ රජුගේ යුගයේ දන්දෙනිවලවෙල සටනින් ලන්දේසීන් සමූහ ඝාතනය කළ දොන් කොස්‌මෝ විජේසේකර යුද මුදලිගේ පරපුර ඉමහත් ගෞරවයෙන් ඌවේ බදුල්ලේ රඳවා ගැනීමට කටයුතු කළ පරපුරකි.
ක්‍රි. ව. 1630 පැමිණි පරසතුරු උවදුරේ කොස්‌මෝ විඡේසේකර යුද මුදලි රජුට පක්‍ෂපාතී කරගත යුතු බවට යෝජනා කරන ලද්දේ කිව්ලේගෙදරය. රන්දෙනිවෙල සංග්‍රාමයේදී නොරොඤ්ඤගේ හිස කඳින් වෙන් කළ කොස්‌මෝ විෙ-සේකර යුද මුදලි එය රජුට තුටු පඬුරු ලෙස ලබා දී රාජ්‍ය වරප්‍රසාද ලබා ගන්නා ලදී. මෙම ප්‍රභූ රාවණ පරපුර ඌවේ රඳවා ගැනීමට කටයුතු කරන ලද්දේ බදුල්ලේ කටුගහ වලව්ව ඇතුළු නිරවුල් ගම්බිම් ප්‍රදානයට රජු පොළඹවන ලද්දේ ඌවේ කිවුලේගෙදරය.
රන්දෙනිවෙලේ සටන ගැන ඌවේ ජනකවි
කොස්‌මෝ විඡේසේකර මහ මුදලි තුමා
උඩරට සිංහළුන් එකමුතු කළ උතුමා
රන්දෙනිවෙලේ සතුරන් පෙති ගැසු කදිමා
රාවණ කොඩිය දස්‌කම් පෙන්වූ උතුමා
දොන් කොස්‌මෝ විඡේසේකර පරපුර හා කිවුලේගෙදර පරපුර 1818 සටනේදී කැප්පෙටිපොල නිලමේ හා ඇහැලේපොල නිලමේට සහයෝගය දීමට හේතුව දොන් කොස්‌මෝ විෙ-සේකර යුද මුදලිතුමාගේ යුගයේ සිට රාවණ ධජයට ගරු කළ පරපුරු අතර ඇති වූ ජාතික සමගියේ ප්‍රතිඵලයක්‌ ලෙසය.
පොලොන්නරුවෙන් පසු කේවේසස්‌ථාන බණ්ඩාර සෘෂිතුමාගේ පරපුර නැවත මතුවන්නේ ඌව ප්රදේශයෙනි.
වර්තමාන වියළුව කන්ද කැටිය ප්රදේශය ආශ්රිතව තම නවාතැන තෝරාගත් අතර, එම ප්රදේශය අද දක්වා කිවුලේගෙදර ග්‍රාමය ලෙස ප්‍රචලිත විය. මෙතුමා අදත් වෙල්ලස්‌සේ කිවුලේගෙදර ග්‍රාමයේ දේවත්වයට පත්වූ කිවුලේගෙදර ඉහළ වලව්වේ දෙවියෝ ලෙස ප්‍රදේශවාසීන්ගේ ගෞරවයට පත් වේ. අති ප්‍රබල රහස් යන්ත්‍ර මන්ත්‍ර හා පරපුරෙන් පැමිණි සටන් ක්‍රමවේද පිළිබඳව මනා දැනුමකින් හෙබි මෙතුමාගේ සහාය ලබාගත් කොනප්පු බණ්ඩාර පසුව 1 විමලධර්මසූරිය ලෙස රජ භාවයට පත්වූයේ ඌවේ ජනාවාස ඇති කිරීමට පුරෝගාමී වූ කිවුලේගෙදර පරපුරේ සහයෝගයෙනි. පසුව ඉපැරැණි වාරි තාක්‍ෂණයෙන් හා විශ්මිත ජ්‍යෙdතිෂය මූලධර්ම සිද්ධාන්තයන්ගේ (චJද්‍ර සූර්ය සිද්ධාන්ත) භාවිතයෙන් මුළු මහත් ඌව දිස්‌ත්‍රික්‌කයම සාරවත් භූමියක්‌ බවට පත් කර ගත් හෙළයන් වෙල්ලස්‌ස හෙවත් වෙල් ලක්‍ෂයකින් සෑදී සරුසාර භූමිය රටේ ආර්ථික, දේශපාලන, සමාජීය, ආගමික කේන්ද්‍රස්‌ථානය බවට පත් කිරීමේ පුරෝගාමීන් බවට කිවුලේගෙදර පරපුර පත්විය. එබැවින් ලංකාවේ පෙර නොවූ විරූ ලෙස ඌව කරා පැමිණි රදල පවුල් ඌව වෙල්ලස්‌ස ස්වකීය නිජබිම බවට පත් කර ගන්නා ලදී. 1 වන විමලධර්ම රජුගේ පූර්ණ සහයෝගය මෙම පරපුර වෙත ලැබූ අතර, ඉන්පසු යුගයේ රටේ දේශපාලන යාන්ත්‍රණය හැසිරවීමේ බලය ඌවේ වැසියන් වෙත ලබා ගන්නා ලදී. එබැවින් පසු කාලීනව කන්ද උඩරට රාජ්‍යත්වයට පත් සියලු රජුන් ඌවේ කිවුලේගෙදර පරපුරේ සහයෝගය ලබා ගන්නා ලදී. එබැවින් කිවුලේගෙදර මහ දෙවියෝ කිවුලේගෙදර ඉහළ වලව්වේ දෙවියෝ. පහළ වලව්වේ දෙවියෝ, කිවුලේ දිසා බණ්ඩාර දෙවියෝ, කිවුලේගෙදර අප්පුහාමි දෙවියෝ, කඩවත් දෙවියෝa, අලුත් දෙවියෝ දේවත්වයට පත්ව අද දක්වා මහජන ගෞරවයට පත් කිවුලේගෙදර පරපුර ඌවේ ධජය ලෙස මයුරා යොදා ගන්නා ලදී. රාවණ රජුගේ රණ මයුර සංකේතය වලපනේ ධජය ලෙස අද දක්වා නොනැසී පවතී. එමෙන්ම කිවුලේගෙදර පරපුර මෙන් ඌවේ ව්‍යාප්ත වූ රාවණ රජුගේ ප්‍රබල යක්‌ ප්‍රජාව හේවාහැට කොත්මලෙ, වලපනේ යන දිස්‌ත්‍රික්‌කයන්ගේ ධජය ලෙස භාවිත කරන ලද්දේ ද රාවණ ධජය වීම මෙහි ඇති සුවිශේෂත්වයකි.
ඌවේ ජන කවි
සක්‌ දෙවිඳුයි සඳ මත හා රුව ඇන්දේ
සමන් දෙවිඳු බැබලේ සමනල කන්දේ
ගැමුණු රජුයි සතුරනගේ බල බින්දේ
රාවණ කොඩිය බැබලේ තලගල කන්දේ
රාවණ කොඩිය හෙළදිව ජාතික කොඩිය
සිව් හෙලයින් දස්‌කම් පෙන්වූ කොඩිය
උඩරට රදල වරු පණසේ රැකි කොඩිය
පෙරමුණු රැගෙන යමු රාවණ කොඩිය
උපුටා ගැනීමගැනීම - ශ්රී ලංකාවේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික උරුමය, ආචාර්ය මිරැන්ඩෝ ඔබේසේකර
ඉතා ප්‍රබල පරපුරක්‌ ලෙස පැවැති මෙම පරපුරේ මීළඟ යුග පුරුෂයා බවට පත්වූයේ කිවුලේගෙදර පුංචි අලුත්බණ්‌ඩාර හෙවත් කිවුලේගෙදර මොහොට්‌ටාල වන අතර, රටේ බලගතුම රජුගේ රහස් සේනාංකය වූ බිහිසුණු දරුණු වැදි හමුදාව මෙන්ම දක්‍ෂම රණකාමී සෙන්පතීන්ගේ නායකයා ද විය. වීර බූටාවේ රටේ රාල, කොහු කුඹුරේ රටේ රාල, ආදාවල මොහොට්‌ටාලය. අරුමා වැදි නායක මෙතුමාගේ අතිජාත මිත්‍රයෙක්‌ විය. ඉතා ධනවත්, බලවත් යුද ශිල්පයේ කෙල පැමිණි ඌවේ වීරයන්, රටේ බලයට පැමිණි ඕනෑම රජයක්‌ වෙත තම පක්‍ෂපාතී බව පළකළහ. එය ස්වකීය වංශයේ පැවැත්ම සඳහා අනුගමනය කළ ක්‍රමවේදය වූ අතර, අවාසනාවකට කීර්ති ශ්රී රාජසිංහ රජුගෙන් පසු යුගය ද්‍රවිඩ සම්භවය ඇති හින්දු මතවාද කරපින්නාගත් හින්දු අන්තවාදය රටපුරා ව්‍යාප්ත කර වූ රජවරුන්ගේ කාල වකවානුවක්‌ විය. ඉතා ප්‍රබල ලෙස පෙර කිසි කලෙකත් නොවූ විරූ ලෙස හින්දු දේව සංකල්පය මෙරට මුල් බැසගත් මේ යුගය ජාතික වීරයන් පරපුරට ජාතියට අද්විතීය සේවයක්‌ කළවුන් පිදීමේ ඉපැරැණි හෙළ සභ්‍යත්වයෙන් බැහැරව (උදා - වැදි ජනයාගේ මළවුන් පිදීමේ චාරිත්‍රය) යක්ෂ ගෝත්‍රයේ නෑ යකුන් පිදීම හෙවත් ප්රදේශ භාර අසහාය යුග පුරුෂයන් දේවත්වයෙන් වන්දනා කිරීමේ චාරිත්‍රයෙන් බැහැර වී මිත්‍යාදෘෂ්ථික දේව සංකල්පයෙන් සමාජය වෙලා ගන්නක්‌ බවට පත්වී තිබිණි. නමුත් අද දක්වා ඌවේ මහජන වන්දනාවට පත්වන්නේ ප්‍රදේශවාසී ආදි යුග පුරුෂයන් වීම ජාතියේ වාසනාවකි. (උදා කීර්ති බණ්ඩාර, ර-ජු බණ්ඩාර, කිවුලේගෙදර පුංචි අලුත්බණ්‌ඩාර. කිවුලේ ගෙදර අප්පුහාමි බණ්ඩාර) මුළු මහත් රාජ්‍ය තන්ත්‍රයම හින්දු දේව වාදය කරපින්නා ගැනීමත් සමගම බෞද්ධයන්ට මෙන්ම මෙරට රාවණා පරපුරට ඇති බලතල අහෝසි වීම තුළ රජු හා උඩරට රදලයන් අතර දැවැන්ත දේශපාලන අස්‌ථාවරභාවයක්‌ ඇති වීමට සිංහලේ අවසන් රජු වූ ශ්රී වික්රම රාජසිංහ රජුගේ ක්‍රියා කලාපය ඉවහල් විය. මින් ලංකාවේ කන්ද උඩරට රාජ්‍ය යාන්ත්‍රණය කොටස් ගණනාවකට බෙදී ගියහ.
මෙම අසමගියේ ප්‍රතිඵල ඉංග්‍රීසීන් විසින් ජෝන් ඩොයිල් නම් රහස් ඔත්තුකරු මගින් වඩා නිවැරැදිව ලබාගෙන එංගලන්ත අධිරාජ්‍ය 1803 දී ලැබූ දරුණු පරාජයේ පිළිගැනීම උඩරට රාජ්‍යයේ සිංහල බෞද්ධ ප්රධානීන්ගේ සහයෝගයෙන් 1815 ලක්‌දිව ගිවිසුමකින් පවරා ගන්නා ලදී. මේ සඳහා බලපෑ ප්රධාන හේතු සාධකය වූයේ අතිදක්‍ෂ හමුදා ප්‍රධානියා වූ ලෙව්කේ දිසාවේ ඉතාමත්
අත්තනෝමතික ලෙස ශ්රී වික්රම රාජසිංහ රජු විසින් මරා දැමීම නිසා පිළිමතලාවේ, ඇහැලේපොල, කැප්පෙටිපොල වැනි උඩරට රදළ ප්රධානීන්ගේ බලවත් විරෝධය මතුවීම තුළිනි. නමුත් මේ සියල්ල දෙස උපේක්‍ෂා සහගතව අසරණව බලා සිටි මේ රටේ දේශපාලනය ආර්ථික බලවේගය මෙහෙය වූ ඌවේ ජන ප්රධානීන් දෙවන පෙළ නායකත්වය රටේත්, ජාතියේත් අනාගත විනාශය මනා ලෙස අවබෝධ කර ගත්තද, කිව්ලේගෙදර මොහොට්‌ටාල දේශපාලන අධිකාරිය තමා වටා ගොඩනගා ගැනීමට සමත් විය. රාවණ රජුගේ වාත රිය නැවතූ වාරියපොල විහාරයෙන් (වර්තමාන ශ්රී සුමංගල පිරිවෙන් විහාරය) බිහි වූ සංඝ පීතෲවරයකු වූ යක්ෂ ලේ ඇති වාරියපොල ශ්රී සුමංගල හිමියන් පරපුරේද, ජාතියේද ගෞරවය වෙනුවෙන් ඉංගී්‍රසි ධජය බිඳ දමා සිංහල ධජය එසවීමෙන් ඉංග්‍රීසීන් වෙත පළමු වෙඩි මුරය හෙවත් රතු එළිය දල්වනලදී. ඉතා සූක්‌ෂම ලෙස සිංහල රදළ ප්රධානීන්ගේ සහයෝගය ලබාගත් කිවුලේගෙදර මොහොට්‌ටාලයට මුල් අවස්‌ථාවේම මොල්ලිගොඩ වැනි ප්‍රභූවරු ඉංග්රීසින් දැනුවත් කිරීම නිසා ඉංග්රීසි ඔත්තුකරුවෙකු වූ කන්ද කැපුගම උන්නැහේ නමැත්තෙකු ගේ ඝාතනයට වග උත්තරකරු කර, අත්අඩංගුවට පත් කරන ලදී. මහනුවර මඟුල් මඩුවේ විභාගයට ප්‍රථම උඩරට රදළ ප්රධානීන්ගේ අනුග්‍රහය මත සිරගෙය බිඳ දමාගෙන කිවුලෙ ගෙදර මොහොට්‌ටාල පලායන ලදී. අවසානයේ මොණරාගල මාරගල රහස් ගුහාවේ රාවණ දේවාලය වෙත පැමිණි මෙම අභීත රණවිරුවා තම පුරපුරේ අය පමණක් වන්දනාමාන කරන වීර රාවණ අවතාර පූජාව නම් පූජාවක්‌ සිදුකොට ඇත.. (මේ සඳහා භාවිත කළ තල්පත පුස්‌කොළ ශ්ලෝක අද දක්වා නොනැසී පවතී.)
ඔං රාවණ සිද්ධිං සිද්ධි බල වරම්, ඕං සූර්යය පුත්‍රය නම ම්
ශිවා ලිත පුස්‌ථකය (අමරකෝන් බස්‌නායක මුදියන්සේලාගේ ජයසේකර බණ්ඩාරගේ අත් පිටපත)
බුටාවේ රටේ රාල හා කිවුල්ගෙදර පුංචි අලුත් බණ්ඩාර පමණක් මෙම පූජාවම භාවිත කළ ඉපැරැණි රාවණ ප්‍රතිමාව කාලීනව ජෝන් ඩොයිල් විසින් පැහැරගෙන එංගලන්තයට භාරදුන් බව පැවැසේ. අපගේ පර්යේෂණ තුළින්ද මෙම රාවණ ප්‍රතිමාව දැනට එංගලන්තයේ බැලංකැස්‌ටර් කෞතුකාගාරයේ තැන්පත් කර ඇත. මෙහි සබරගමුවේ වෙස්‌ ඇඳුම පැහැදිලිව හඳුනාගත හැක. (වගකිය යුත්තෝ මෙහි අපට ඇති අයිතියේ අනන්‍යතාව සහතික කර ලංකාවට ගෙන ඒමට කටයුතු කළ යුතුය,)
මාරගල රාවණ පූජාවෙන් පසු කිව්ලේගෙදර පුංචි අලුත් බණ්ඩාර හා බූටාවේ රටේ රාලගේ ප්‍රධානත්වයෙන් ඉපැරැණි යක්ෂ වංශයේ ජනපදයක්‌ වූ විල්බාව ග්‍රාමයේ වර්තමාන විල්බාව රජමහා විහාර භූමියේ පැවිදි වෙස්‌ දැරූ විල්බාව මුදියන්සේ භික්ෂු වෙස්‌ ගන්වා රුහුණු මහ කතරගම දේවාලයට කැඳවා පැවිදි වෙස්‌ හරවා කතරගම හා සියඹලා දේවාලයන්හි කතරගම දෙවියන් වෙත බාරවී කතරගම දිය බෙත්මේගේද සහයෝගයෙන් රහස් රාජාභිෂේකයක්‌ සිදුකරන ලදී. 1818 දක්වා කතරගම දේවාලයේ පරිපාලනය සිංහලයන් සතු වූ අතර, ඉංග්‍රීසීන් 1818 න් පසු මෙහි පාලනය ද්‍රවිඩයන් සතු කරන ලදී. අනතුරුව අරුමා වැදි රජුගේ 4000 ක පමණ වැදි හමුදාවක්‌ සමග වෙල්ලස්‌ස කරා පැමිණි කිව්ලේගෙදර පුංචි අලුත් බණ්ඩාර බ්‍රිතාන්‍ය හිරු නොබසිනා අධිරාජ්‍යට විරුද්ධව යුද ප්රකාශ කළහ. (බිබිලේ වැදි හමුදාව එකල ලොව සිටි ප්‍රබලම ගරිල්ලා භටයන් වූ අතර, ස්‌ථිර වාසස්ථාන නොපැවතී ඔවුන් වනාන්තර සටන් වලදී හා උපක්‍රමශීලී ගරිල්ලා ප්‍රහාරයන් හි ලොව සිටි අති දක්‍ෂයන් බව නොරහසකි.) මේ දක්වා විල්බාවේ මුදියන්සේගේ සත්‍ය ඉතිහාසය හෙළිවී නොමැත. මන්ද යත් ඉංග්රීසින් සතු ලේඛන පමණක් පරිශීලනය කර ඉතිහාසය රචනා කර ඇති බැවිනි.
බූටාවේ රටේ රාළ යනු ලංකා හමුදාවේ අද්විතීය රණශූරයා වූ අතර, මෙතුමා භාවිත කළ පැරණි දුන්නට අදටද 05 දෙනකුටවත් දුනුදිය දැමිය නොහැක. මෙයද අද දක්වා නොනැවසී පවතී. මෙලෙස ආරම්භ වූ සිංහලේ නිදහස්‌ සටන මැඩ පැවැත්වීම සඳහා ඉංග්රීසින් කිවුලේ ගෙදර පරපුර සමග අමනාපව පරගම්මන ගම්මානයේ මුස්‌ලිම් වැසියන්ගේ සහයෝගය ලබා ගැනීමට අදහස්‌ කළ බව වෙල්ලස්‌සේ සුදු හරක්‌ගාලේ මුහන්දිරම්කම හඡ්ජි මරික්‌කාර් නම් මුස්‌ලිම් ජාතිකයෙකුට දීමෙන් තහවුරු වේ. විජාතික මුස්‌ලිම් ගම්මානයක්‌ වූ පරගම්මන කිවුලේගෙදර පරපුරේ අප්පුහාමි බණ්ඩාර නම් ප්‍රධානියා මුස්‌ලිම් කන්‍යාවක්‌ විවාහ කර ගැනීමට දැරූ උත්සාහයේදී වස දී මරා දමන ලදී. ඉන් ඌවේ සිංහලයන් හා මුස්‌ලිම් ජාතිකයන් අතර බලවත් විරෝධයක්‌ ඇති වී තිබූ අතර, අදත් මුස්‌ලිම් ජාතිකයන් කිවුලේගෙදර අප්පුහාමි බණ්ඩාර සොහොනට වන්දනා මාන කරනු ලබන අතර, කන්දකැටියේ සිංහලයන් එතුමා දේවත්වයෙන් වන්දනාමානයට පාත්‍ර කරයි. (මේ සඳහා ඉදිකළ ගම්භාර දේවාලයක්‌ පවතී.) නව තනතුරෙන් උද්දාමයට පත් හඡ්ජි මරික්‌කාර් ප්‍රමුඛ මුස්‌ලිම් ජාතිකයන් වෙල්ලස්‌සට පැමිණි විගස කිවුලේගෙදර මොහොට්‌ටාලගේ අත්අඩංගුවට පත්විය. ඉතා කෲර වද හිංසාවට ලක්‌ කිරීමෙන් පසු ඉංග්‍රීසීන් වෙනුවෙන් පෙනී සිටි හඡ්ජි මරික්‌කාර් කිවුලේ ගෙදර දිසාවේ විසින්ම කුළුගෙඩි පහරින් මරා දැමූ අතර, ඉන් බදුල්ලේ ඒජන්ත ලෙස කටයුතු කළ ඉංග්රීසි ජාතික විල්සන් බලවත් කෝපයට පත් විය. ඉංග්රීසි භටයන් පිරිවරා ගත් විල්සන්ද බදුල්ලේ සිට වෙල්ලස්‌ස බලා පැමිණි ගමනේදී කිවුලේගෙදර දිසාවේගේ සෙබළුන් හා බූටාවේ රටේ රාළගේ ප්‍රහාරයෙන් පුරාණ ඊතණවත්ත දේවාලය අසලදී මීටර් 1000 දුර සිට එල්ල කරන ලද හී පහරින් මැරී වැටුණුq විල්සන්ගේ හිස කඳින් ඉවත් කර වැදි නායක අරුමා ඇතුළු පිරිසට ලබාදෙන ලදී. විල්සන් මැරී වැටුqනු ස්‌ථානයේ බදුල්ල මාර්ගයේ ඉංග්රීසි ජාතිකයන් 1918 දී ස්‌මාරකයක්‌ ඉදිකළ අතර එය අද දක්වා පවතී. කිවුලේ ගෙදර, විල්සන් ගේ හිස ඉවත්කළ කිරිච්චියද, ඉංග්රීසි හමුදා භටයන් 197 කගේ හිස ඉවත් කළ කිරිච්චියද අද දක්වා පවතී. (නැලිගම ශෛලාශනාරාමය - රාගම)
කඳින් වෙන්කළ හිස ඊතණවත්ත පත්තිනි දේවාලයේ ගසක එල්ලා වැදි භටයින් විසින් එයට හී පහරවල් එල්ල කර රිටක ගසන ලද අතර, වැද්දන්ගේ මෙම ක්‍රියාව දේව කෝපයක්‌ ලෙසත්, ඉන් ඌව විනාශ වූ බවත් ඇතැම් ඌවේ පැරැන්නන් විශ්වාස කරයි. ඌවේ පාලකයා ලෙස කටයුතු කළ විල්සන්ගේ ඇද වැටීමෙන් ඉමහත් බියට පත් බ්‍රවුනින් ප්‍රමුඛ බ්‍රිතාන්‍ය අධිරාජ්‍යවාදීන් නිදහස්‌ සටන අඩපණ කිරීමේ අරමුණින් කැප්පෙටිපොල දිසාවේ ඌවේ දිසාවේ ලෙස පත්කර සිංහල හමුදාවත් සමග එවන ලදී. නමුත් අලුපතදී අභීත ඌවේ කිවුලේගෙදරගේ හමුදාවට එකතු වූ කැප්පෙටිපොල නිලමේ අවසානයේ කිවුලේගෙදරගේ මග පෙන්වීමෙන් සිංහලේ නිදහස්‌ සටනේ හමුදාපති ධුරයට පත් කර ගන්නා ලදී. ඉන් ඉමහත් උද්දාමයට පත් ඌව වෙල්ලස්‌ස ජනයා දහස්‌ ගණනින් අභීතව ලක්‌දිව රජුගේ පක්‍ෂයට එකතු වූ අතර, උඩරට රදලයින් වැල නොකැඩී ඉංග්රීසි විරෝධී ප්‍රතිපත්තියට සහයෝගය දක්‌වන්නට විය. මොල්ලිගොඩ හා එක්‌නැලිගොඩ හැර සෙසු ප්රධාන පෙළේ රදලයන්ගේ සහාය නිසා බ්‍රිතාන්‍ය හමුදාව උඩරටින් ප්‍රබල ලෙස පසු බසින්නට විය. මෙහිදී වාරියපොළ සුමංගල හිමි නැවත වරක්‌ තම පරපුරේ නිදහස වෙනුවෙන් රාජ්‍ය සංකේතය වූ දළඳා වහන්සේ මහනුවර රජ මාළිගයෙන් රැගෙන කැප්පෙටිපොල නිළමේ වෙත ලබා දෙන ලදී. ඉන් ඉමහත් ප්‍රමෝදයට පත් ලක්‌වාසීන් දහස ගණනක්‌ නැවත සිංහලයන් හා එකතු වූ අතර, සිංහලේ නිදහස්‌ සටන වඩාත් තියුණු මුහුණුවරක්‌ ගත් අතර, හඟුරංකෙත විහාරයේ දළදා ප්‍රදර්ශනයක්‌ පවත්වා ශ්රී වික්රම රාජසිංහ රජු සතුව පැවැති වස්‌තුව 1848 සිංහලේ නිදහස්‌ සටනේ සැබෑ නායකයා වූ වීදිය පැලැන්නේ හඟුරන්කෙත ඩිංගිරාලගේ වැඩිමහල් සොහොයුරා වූ මැණික්‌රාල විසින් කිවුලේගෙදර ප්රධාන කැප්පෙටිපොල වෙත ප්‍රදානය කරන ලදී. මෙම යුගයේ හඟුරන්කෙත ඩිංගිරාල ලාබාලවියේ පසුවූහ. කන්ද උඩරට අප්‍රකට රණවිරු පවුලක්‌ වූ ඩිංගිරාල පරපුරේ සොහොයුරන් 3 ක් වූ අතර වැඩිමහල් සොයුරු පුංචිරාල 1805 ශ්රී වික්‍රමරාජසිංහ රජු ඉංග්‍රීසීන්ට විරුද්ධව මෙහෙයවූ සටනින් දිවි පිදූහ. දෙවැන්නා 1818 මැණික්‌රාල දිවිපිදූ අතර, ඩිංගිරාල 1848 දිවි පිදූහ.
කන්ද උඩරට පුරා ව්‍යාප්ත වූ 1818 නිදහස්‌ සටන ජයග්‍රහණයේ අභිමුව පසුබිමේදී ඉංග්රීසින් විසින් එක්‌නැලිගොඩගේ හා මොල්ලිගොඩගේ උපදෙස්‌ පිට ඉතා රහසිගත ලෙස ජෝන් ඩොයිල් පොළඹවා ඌවේ අධ්‍යාත්මික ශක්‌තිය පැවැති රාවණ දෙවොලේ රාවණ ප්‍රතිමාව ලබා ගැනීමට සේනාව මෙහෙයවූහ. මෙහිදී මොල්ලිගොඩ නිලමේ අලුත්නුවර දැඩිමුණ්‌ඩ දේවාලය වෙත භාරවී පුරාණ රාවණ ප්‍රතිමාව සබරගමුව මහා සමන් දේවාලයට රැගෙන ඒමට අදහස්‌ කළ අතර, හින්දු දේව වාදය ඉවතලා රාවණ ධජය පෙරටුq කිරීමට අදහස්‌ කළහ. අවසානයේ මාරගල කන්දේ රාවණ ප්‍රතිමාව ලබාගත් ඉංග්රීසින් එය මොල්ලිගොඩ නිලමේටද ලබානොදී එංගලන්තය බලා රැගෙන ගිය අතර, මුළු මහත් ඌව වෙල්ලස්‌සම සහමුලින්ම විනාශ කරන ලදී.
නමුත් කැප්පෙටිපොල නිලමේ, මඩුගල්ල, පිළිමතලාවේ නිලමේ අතර ඇතිවූ බල අරගලයේ ප්‍රතිඵලයක්‌ ලෙස කිවුලේගෙදර දිසාව පත්කළ විල්බාවේ රජුq පිළිගැනීමට අකමැති වූ ඇතැම් රදළ නායකයන් වෙනත් රජෙකු පත්කරගෙන කැප්පෙටිපොළ, කිවුලේගෙදර, විරෝධී ප්‍රතිපත්තියකට එළඹීය. කැප්පෙටිපොල නිළමේ දළදාවේ භාරකාරිත්වය වලපනේ දිසාවේ කිවුලේගෙදර වෙත පවරා තිබූ අතර, එතුමා කිවුලේගෙදර ග්‍රාමයේ දළදා පූජාවක්‌ හා පෙරහැරක්‌ද පවත්වන ලදී. මෙය ලක්‌දිව ඉංග්රීසි ආධිපත්‍යයට පෙර සිංහලයන් පැවැත්වූ අවසාන දළදා පූජාව වේ. ඉන් බියට පත් උඩරට රදළ ප්රධානීන් කැප්පෙටිපොල හා අභීතව රජු සිරභාරයට පත්කර වෙනත් අයෙකු රාජ්‍යත්වයට පත්කර ගන්නා ලදී. ඉන් ඉමහත් ප්‍රමෝදයට පත් බ්‍රවුනින්, ජෝන් ඩොයිල් ඇතුළු ඉංග්රීසි ප්රධානීන් සිංහල සටන් පෙරමුණේ චිත්ත ධෛර්යය බිඳදමා මහනුවර දළදා කරඬුව පමණක් දළඳා වහන්සේ වැඩි සිටින සේ දළදා ප්‍රදර්ශනයක්‌ පවත්වා සිංහලයන්ගේ චිත්ත ධෛර්යය බිඳ දමන ලදී. ඇති වූ දේශපාලන අර්බුදයේ ප්‍රතිඵල මනාලෙස නෙළාගත් ඉංග්‍රීසීන් ඉන්දියානු යටත් විජිතයෙන් ලබාගත් සහයෝගයෙන්ද, සුළු ජාතික මුස්‌ලිම් ජනතාවගේ ආශීර්වාදයෙන්ද මුළු මහත් ඌව වෙල්ලස්‌සම ගිනි තබන ලදී. මෙහි පළමු ප්‍රහාරය ඌවේ අභීත නායක කිවුලේගෙදර දිසාවේගේ නිවසට එල්ල වූ අතර, කිවුලේගෙදර දිසාවේගේ දයාබර බිරිඳ නිවස ඉදිරියට ගෙන විත් වෙඩි තබා මරා පුළුස්‌සා දමන ලදී. මැක්‌ඩොනල්ඩ් නම් දාමරිකයා මෙහෙය වූ මේ ම්ලේච්ඡ හමුදාව වයස 18 ට වැඩි සියලු පිරිමින් මරා දමා ඌවේ ස්‌ත්‍රීන් දූෂණය කරන ලදී. කිවුලේගෙදර මොහොට්‌ටාලගේ දියණිය අරුමා වැදි නායකයාගේ මූලිකත්වයෙන් මෙහෙය වූ අති දක්‌ෂ සිංහල සටන්කරුවන් විසින් බේරාගෙන පැමිණියද, අතරමැද දී ඇති වූ සටනකදී ස්වකීය පතිවාත්තාව ආරක්ෂා කර ගැනීම සඳහා කඳු මුදුනින් පැන සිය දිවි නසාගත් බව පැවසුවත්, ඇය රන්මැණිකා නමින් තම පෙළපත රැකගෙන ජීවත් වීමට භාග්‍යවන්ත විය. නමුත් කිවුලේගෙදර දිසාවගේ දයාබර දියණිය ආරක්ෂා කිරීමට කටයුතු කළ අරුමා නම් වැදි හමුදාවේ ප්‍රධානියා ඉංග්‍රීසීන්ගේ අත්අඩංගුවට පත්වූ අතර ඉංග්‍රීසීන් ඔහුට දෙතිස්‌ වද බන්ධන දී මඩුල්ල නම් ස්‌ථානයේදී එල්ලා මරා දමන ලදී.
අතීතයේදී ඉපැරණි යක්‌ ජනාවාසයක්‌ වූ කලාඔයෙන් පෝෂිත ගිරිබාව, රිටිගල, නීලගිරිය ප්රධාන ජනපදය, හෙළ ලෙයින් ජනිත වූ උදාර සිංහලයන් විසූ යක්‌ ජනපදයක්‌ වූ අතර, කැප්පෙටිපොල පුංචි නිලමේ සේනා සංවිධානයට මෙම ප්‍රදේශයට පසු බැස පලාගිය අතර, අවාසනාවකට පරවාහැර ගම්වාසී මුස්‌ලිම්වරුන් ලබාදුන් ඔත්තුවක්‌ මගින් එතුමා සතුරන් අතට පත් වී නොවැම්බර් 17 වැනිදා හිස්‌ ගැසුම් කන ලදී. වීර බූටාවේ රටේ රාළ, කොහු කුඹුරේ රටේ රාළගේ පුත්‍රයා විසින් පාවාදුන් අතර, ලංකා සේනාවේ මේ අභීත ශූරයා මුස්‌ලිම් ජාතිකයන්ගේ ප්‍රීති ඝෝෂා මධ්‍යයේ ඉංග්‍රීසීන් විසින් එල්ලා මරා දමන ලදී. නමුත් පරපුරේ ජනප්‍රවාද අනුව මේජර් මැක්‌ඩොනල්ඩ් වෙත කිවුලේගෙදර දිසාවේ මරණයට පෙර ඌවේ ඉපැරණි පංචකර්ම යම කාලයට අනුව හූනියමක්‌ සිදුකළ බව සඳහන් වේ. ඉන් මැක්‌ඩොනල්ඩ් පසුකාලීනව එංගලන්තයේදී පිස්‌සු හැදී මිය ගොස් ඇත. (මැක්‌ඩොනල්ඩ් අවසාන කාලය සිහි විකල්ව සිට මියගිය බව තහවුරු වී ඇත.)
1818 නිදහස්‌ සටන මෙහෙයවූ සියලු රණවිරුවන් මරා දැමුවත්, කිවුලේ ගෙදර මොහොට්‌ටාල අල්ලා ගැනීමට ඉංග්‍රීසීන්ට නොහැකි වූ අතර, බිබිල වෙත පසු බැසි මෙම අසහාය සිංහලේ නිදහස්‌ සටනේ සැබෑ නායකයා, ඉතිරි වූ ඌවේ සිංහලයන් වෙත අම්පාර දිස්ත්රික්කයේ පානම් පත්තුව වෙත පලායන ලෙස සැල කරන ලදී. අවසානයේ බිබිලේ ගල්තලාවක්‌ මතදී සතුරන් අතට පත් නොවූ මෙම අසහාය රණශූරයා ස්වකීය දැතින්ම නිල තෙරපුමක්‌ මගින් ජීවිතයෙන් සමුගත් අතර, එතුමා ලංකා ඉතිහාසය වෙත ඉතිරි කරන ලද්දේ ඉන රැඳි කිරිච්චියත්, රාවණ මුහුර්තිය ඇතුළත් ශිවා ලිත පුස්‌කොල ග්‍රන්ථයත්, සුබැසි ගී රචිත පත්ඉරු කිහිපයක් හා මන්ත්‍ර පොතක්‌, ස්වකීය නිවස ගිනි තැබීමේදී ඉතිරි වූ එතුමාගේ නිවසේ උළුවහු සතරත්, තමා පණ මෙන් සුරැකි තම ගමන් මල්ලේ රඳවාගත් රාවණ ප්‍රතිමාව හා බුද්ධ ප්‍රතිමාවකුත් පමණි. ඌවේ දිසාවේ වලපනේ මයුරා ධජය රැගත් රණශූර කිවුලේ ගෙදර පුංචි අලුත් බණ්ඩාර දෙවි ලෙස සිංහල වීරයන් වැඳුම් පිදුම් කළ මෙතුමාගේ රුව ළිඳමුල්ල පත්තිනි දේවාලයේ විනාශ වෙමින් පවතින බිත්තියක දක්නට ඇති අතර, ඉතිහාසයේ කුණු කූඩයට වැටුණු රාවණ පුලතිසි වෙසමුණි පරපුරට මෙන්ම වසර 190 කට පෙර රාවණ ධජය පෙරටුකොට සිංහලේ නිදහස්‌ සටනේ සැබෑ නායක වලපනේ දිසාවේ කිවුලේ ගෙදර පුංචි අලුත් බණ්ඩාර ඉතිහාසයේ කුණු කූඩයට දමා අවසානය. නමුත් පුරා විදුවන් හෝ ඉතිහාසඥයන්, දේශප්‍රේමීන්ද මෙතුමාගේ යටත් විජිතවාදයෙන් පසුවද සත්‍ය ඉතිහාසය මතුකරගෙන නොමැත. නමුත් අසරණ සැබෑ සිංහල හෙළයින් මෙතුමාගේ වටිනාකම රැක ගැනීමට යම් උත්සාහයක යෙදී ඇත.නමුත් ඌවේ අසහාය කිවුලේගෙදර මොහොට්‌ටාල වෙනුවෙන් කපුටන්ට අසූචි තැවරීමට, බල්ලන්ට ලැග සිටීමට අව්වට හා වැස්‌සට තෙමි තෙමී දුක් විඳීමට, දූවිලි පිරි පාරක්‌ අසල පිළිමයක්‌ තැනීමෙන් නොනැවතුණු ඌවේ අතීත සිංහලයන් තම පරපුරේ නෑ යකුන් පිදීමේ පිළිවෙත සුරකිමින් දේවාලයක්‌ ඉදිකර අතීත, අනාගත පරපුරට වැඳ නමස්‌කාර කර ඉතිහාසයේ පුරාවිද්‍යා සාධක තබා, නැලිගම ශ්රී ශෛල්‍යාසනාරාමයේ ඉදි වූ ඓතිහාසික කිවුලේගෙදර පුංචි අලුත්බණ්‌ඩාර දේවාලයේ මහා සංඝයා විෂයෙහි දන් දී පින් අනුමෝදන් කිරීම සදා අනුස්‌මරණ කළගුණ සැලකීමකි. එබැවින් ඉදිවූ දෙවොල අනාගත පරපුර වෙත ආරක්ෂා කිරීම විහාරාධිපති, වාරියපොල ශ්රී සුමංගල හිමි වැනි භික්ෂු පරපුරක ආදර්ශය ගෙන ආරක්ෂා කිරීම යුතුකමක්‌ද වන්නේය.
කිවුලේගෙදර මොහොට්‌ටාලගේ වටිනාකම වනුයේ, එතුමා ඌවේ අවසාන යුග පුරුෂයා වීමය.
වලපනේ මයුරා ධජයට හිමිකම ලැබූ අවසාන වලපනේ දිසාව වීම.
එංගලන්තයේ තැන්පත් කර ඇති රාවණ ප්‍රතිමාවේ උරුමකරු වීම.
රාවණ ඇදහීමේ ගුප්ත විද්‍යාව දත් අන්තිම දිසාවේ වීම
රාවණ රජු පිළිබඳව තල්පතක ලියූ අවසන් වීරෝදාර සටන් නියමුවාණන් වීම
වෙල්ලස්‌සේ අභීත සිංහලයා දේවත්වයෙන් අදහන සැබෑ ජනහිතකාමී නායකයා වීම.
එබැවින් ඉංග්‍රීසීන් විසින් මතු පරපුරට උරුම නොකොට මළ සිරුරට පවා වධ බන්ධන සිදුකර මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කර, ඉතා රහසිගතව එනම්, බදුල්ලේ කච්චේරිය පිටුපස ඇති මුස්‌ලිම් පල්ලියේ වළ දමා ඇති කිවුලේගෙදර මොහොට්‌ටාල නම් අභීත රණශූර දෙවියාට පින් අනුමෝදන් කිරීම හා ඉතිහාසයේ රන් අකුරින් මෙතුමාගේ නාමයද සටහන් කීරීම යුග මෙහෙවර වන්නේය.
වසර 190 න් පසු එතුමා පැතූ නිවහල් නිදහස්‌ දේශයක අද අපි ලෙයින් කඳුළින් ලියවූ ඉතිහාසයක්‌ සටහන් කර තබන්නෙමු.
වෙල්ලස්‌සේ නිදහස්‌ සටනේ ආරම්භකයා වලපනේ දිසාවේ බවට පහත සාධක ඉදිරිපත් කළ හැක.
උපුටාගැනීම උඩරට මහා කැරැල්ල - තෙන්නකෝන් විමලානන්ද
1819 මැයි 1 දා බදුල්ලේදී හිටපු කතරගම මහබෙත්මේගේ කට උත්තරය.
ප්‍රශ්නය - විල්සන් මහතා තෝල්ක හඡ්ජි මුහම්දිරම් මැරුමේ කවුද ?
පිළිතුර - බූටාවේ රටේ රාළ, කිවුලේගෙදර දිසාවේ, කුඩා බදුදුගුගම රටේ රාළ,
හඡ්ජි මුහන්දිරම් මැරුවේ කිවුලේගෙදර දිසාවේගේ කීම පිට ඔහු ඉදිරිපිටදී.
ප්‍ර - මේ සඳහා ද්‍රවිඩ ජාතිකයන් රැගෙන ආවාද?
පි - කැරැල්ල පැවතුන කාලේ මා දුටු එකම ද්‍රවිඩයා රාමිස්‌සාමියි.
1818 දෙසැම්බර් 11 වන දින රොබට්‌ බ්‍රවුන්රිග්ගේ ලිපියෙන් කිවුලේගෙදර මෙහොට්‌ටාල ඒ දිනය දක්වා අල්ලාගෙන නොසිටි බව තහවුරු වේ.
උපුටා ගැනීමගැනීම - උඩරට මහ කැරැල්ල තෙන්නකෝන් විමලානන්ද
(ප්රධාන කැරලි නායක පිළිමතලාවේ සහ කැප්පෙටිපොල අල්ලා ගැනීමේ භාග්‍ය ද බුදුන්ගේ දන්ත ධාතුව ආපසු ලබා ගැනීමටද සඳහන් වේ. අල්ලා නොගෙන ඉතිරිව ඇත්තේ තරමක්‌ බලවත් බුද්ධි සම්පන්න වලපනේ දිසාවේ කිවුලේගෙදර එකම එක පුද්ගලයා නිසාද, කැරැල්ල, මැඩ පැවැත්වීම සම්පූර්ණ විය.) ඒ අනුව, රාවණ ඉතිහාසයද, ඌවේ ඉතිහාසයද, ඉතිහාසයේ වටිනාකමක්‌ නොහඳුනන, ජාතියේ හා දෙAශයේ අගය නෙහඳුනන උගතුන් යෑයි කියා ගන්නා කිසිවෙකුටවත් ඌවේ මානව හිමිකම් කිසිදා වළ දැමීමක්‌ කළ නොහැකිය. එමෙන්ම ඌවේ වැසියන් වෙනුවෙන් ඉංග්‍රීසීන්ට මතු කලෙක නීත්‍යානුකූලව වන්දි ගෙවීමට සිදු වනුද නොඅනුමානය. ලංකා ඉතිහාසයේ කිසිදා උඩරට මහ කැරැල්ලක්‌ සිදු නොවූ අතර, පෙරදිග රටවල් ආක්රමණය කළ මානව හිමිකම් උල්ලංඝනය කළ ප්‍රබල මිලේච්ඡ ජාතියකට එරෙහිව ලොව පැරණිම ශිෂ්ටාචාරය හා නීත්‍යානුකූලව ලෝක සිතියමට හිමිකම් ඇති ශ්රී ලංකා පොලොවේ ජනිත මිනිසුන් වීරත්වයේ නාමයෙන් 1818 මහා නිදහස්‌ සටනක්‌ පමණක් සිදුකර ඇත.
ජලිත අමරසිංහ | 
නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
අන්තර්ජාලයේ ගූගල් වෙබ් අඩවිය හරහා දුම්බර හෙවත් නකල්ස් වනාන්තරයේ හෝටල් පිළිබඳව තොරතුරු සෙවීමේ දී එම තොරතුරු සඳහන් වෙබ් අඩවි 258000ක් තිබෙන බව සඳහන් විණි. මේ අනුව පෙනෙන්නේ දුම්බර කඳුකරය සංචාරකයන් අතර කෙතරම් ජනප‍්‍රිය පාරිසරික සංචාරක ඉසව්වක් වී ඇත් ද යන්නය. ශ්රී ලංකිකයන් මෙන්ම විදේශීය සංචාරකයන් ද මේ සුන්දර පරිසරයේ පහස විඳ ගැනීමට ඉමහත් කැමැත්තක් දක්වති’ එහෙත් එ් කැමැත්තම මේ වටිනා වනාන්තරයේ අවසානය ළඟා කරවීමට සමත්ව ඇති බව පෙනේ. අප වසර කිහිපයකට පෙර මීමුරේට ගොස් නවාතැන් ගත්තේ එහි පාසල් ගොඩනැගිල්ලක හෝ විහාරයේ ය. එහෙත් අද මීමුරේත් සංචාරක නවාතැන්පලවල් තිබෙන බව අන්තර්ජාලයේ සඳහන්ය. මීමුරේට පමණක් නොව සංචාරක හෝටල් මේනියාව දුම්බර සෑම ප‍්‍රදේශයකටම පාහේ බලපා තිබේ. කලදුටු කල වළ ඉහ ගන්නා අපේ ඇත්තෝ සාක්කු තරකර ගැනීමට දුම්බර පරිසරය යකාට දමා හෝටල් හැදීමට මාන බලති’ මේ වනවිටත් හෝටල් රැුසක් මෙහි සංවේදී පරිසර කලාපයේ ඉදිකර හමාර ය. එ්වා ඉදිකර ඇත්තේ පරිසර බලපෑම් පිළිබඳව සලකා නොවේ’ හුදෙක් ලාභය පිළිබඳව සැලකීමෙන් පමණි.
