නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේගේ දක්ෂිණ ශාඛාව දඹදිව බුද්ධගයාවේ සිට ලංකාවට වැඩම කළේ නැව් මඟින්ය. එකල මෙහි රජ කළේ දේවානම්පියතිස්ස මහ රජතුමාය. මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේ ප්‍රමුඛ ධර්මදූත පිරිස ලංකාවට වැඩම කර මාස හතරකට පමණ පසුව සිදු වූ මේ පූජනීය සිදුවීම ලංකා ඉතිහාසයේ රන් අකුරෙන් ලියැවෙන දුමින්දාගමනය ලෙසින් සැලකේ.
මෙම සිදුවීමට පෙර දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා විසින් සිය ඇමැතිවරයා වූ අරිට්ඨ කුමරු දඹදිව මහා අධිරාජයා වූ අසෝක රජු (ක්‍රි.පූ. 272-232) වෙත දූත මෙහෙවරෙහි යොදවන ලද්දේය. අරිට්ඨ කුමරු දඹදිවට යෑම සඳහා නැව් නැංගේද මෙම දඹකොල පටුනෙන් බව මහාවංසයේ සඳහන් වන කරුණකි. එම දූත මෙහෙවරෙන් පසුව අරිට්ඨ කුමරු ඇතුළු දූත පිරිස අසෝක මහ අධිරාජයා හමුවීමෙන් පසුව යළි ආපසු පැමිණියේද ගංගානම් ගඟෙ තාමලිත්ති(නටලුක්) වාරයෙන් නැව් නැඟ ලංකාවට ගොඩබැස්සේද දඹකොල පටුනෙනි.
සංඝමිත්තා මෙහෙණිය වර ප්‍රමුඛ මෙහෙණින් වහන්සේලා දඹදිව බුද්ධගායවේ ජය ශී‍්‍ර මහා බෝධින් වහන්සේගේ දක්ෂිණ ශාඛාව රැගෙන ලංකාවට ගොඩබැස්සේද දඹකොල පටුනෙන් බව මහාවංසයේ සඳහන් කරුණකි.
ජය ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේගේ දක්ෂිණ ශාඛාව රැගෙන සංඝමිත්තා මෙහෙණිය ප්‍රමුඛ මෙහෙණින් වහන්සේලා වැඩම කරවන නැව් දඹකොලපටුනට සේන්දු වන බව දැනගත් දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා සහ අමාත්‍ය පිරිස පමණක් නොව මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේද දඹකොලපටුනට පැමිණ සිට බව හා මග සැරසූ අයුරු මහා වංසයේ සඳහන් වන්නේ මෙසේය.
”මහාබෝධි තොමෝ එදවස දඹකොලපටුනට වැඩියාය. ලොවැඩෙහි ඇලුණු දෙවනපෑතිස් රජ තෙමේ වනාහි සුමන සාමණේරයන් අතින් පූර්වයෙහි අසන ලද ඒ බෝධි ධ්‍රැම ගමනය ඇත්තේ උඳුවම් මස පලමු දින පටන් (නුවර) උතුරු දෙසින් දඹකොලපටුන සියලු මහමඟ අලංකෘත කරවා මහා බෝධිය කෙරෙහි ගිය සිත් ඇතිසේ මුහුදු අසල ශාලාවෙක ස්ථානයෙහි සිට මුහුද වටා මහා බෝධිය මහතෙරණුවන්ගේ (මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේගේ) ඍද්ධිය කරන කොටගෙන දුටුයේය. ඒ අද්භූතය ප්‍රකාශ කරන පිණිස ඒ ස්ථානයෙහි කරන ලද ශාලාව මහා සමුද්‍රාසන ශාලාව යැයි ප්‍රකට විය.
යහපත් දේහ ඇතිනාවු මහ රජ තෙමේ (දේවානම්පියතිස්ස) සේනා සහිත වූයේ මහා ස්ථවිරයන් වහන්සේ (මිහිඳු මහ රහතන් වහන්සේ) ගේ අනුභාවයෙන් ඒ ස්ථවිරිනුත් හා සමඟ එදවසම දඹකොළපටුනට මහාබෝධිය ෙමි පැමිණී මෙහි පී‍්‍රතියෙන් ඔදපත් වූයේ ලංකේශ්වර නරේන්ද්‍ර තෙමේ පී‍්‍රතිවාක්‍ය පවත්වමින් ගී‍්‍රවය පමණ ජලයට බැස සොළොස් කුල ජනයන් සමඟ මහාබෝධිය හිසින් දරා ගෙන වෙරළට නඟාගෙන යහපත් වූ මණ්ඩපයෙහි වඩා ලංකා රාජ්‍යයෙන් පිදුයේය. නරේන්ද්‍ර තෙමේ තමන්ගේ රාජ්‍යය සොළොස් කුල ජනයන්ට පමුණුවා දොරටුපාල තන්හි සිට තුන්දිනක් එහිම විවිධ නානාවිධ පූජා කළේය. (මහාවංශය පළමු වන කොටස ) 19 වන පරිච්ඡේදය ගාථා 23-32 )
දේවානම්පියතිස්ස රජතුමා විසින් දඹකොලපටුන වරායේ කරවටක් මුහුදට බැස ජය ශ්‍රී මහාබෝධි ශාඛාව සහිත පාත්‍රය හිසින් දරාගෙන ගොඩබිමට පැමිණීමට නැව අසලට ගොස් සිටින අන්දම කැලණි විහාරයේ බිතුසිතුවමක් චිත්‍රයට නඟන ලද්දේ ප්‍රවීණ චිත්‍ර ශිල්පී සොයිලියෙස් මැන්දිස් කලාකරුවා විසිනි.මෙම පුදබිම සෙම්බිල්තුරේ නමින් මෙකල හැඳින්වේ.
යාපනය ඇතුළු උතුරු ප්‍රදේශයේ අයිතිය එදා අනුරාධපුරයේ පැවති සිංහල බෞද්ධ රාජධානියට අයත්ව නොපැවැතියේ නම් මෙසේ දෙවන පෑතිස් රජුට එසේ දඹකොලපටුනට ගොස් සිය රාජකාරි කටයුතු කිරීමට අවස්ථාවක් ලැබේද ? දෙවනපෑතිස් රජු විසින් ජම්බුකෝල පට්ටනයෙන් (දඹකොලපටුනෙහි) ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේ ගොඩබට පුදබිමෙහි ජම්බුකේල නමින් විහාරයක්ද කරවන ලදී. එහෙත් එදා සාදවන ලද ජම්බුකෝල විහාරය අද දක්නට නැතත් ජම්බුකෝල විහාරයට අයත් වූ විහාරය වාලුක විහාරය ලෙස සැලකේ. ජම්බුකෝල විහාරය පොළොන්නරුවේ රජ වු මහ විජයබාහු (ක්‍රි.ව. 1055-1110) රජ විසින් ප්‍රතිසංස්කරණය කළ බව මහා වංසයේ දෙවැනි කොටසේ සඳහන් වේ. එයින් පැහැදිලි වන එක් කරුණක් නම් 12 වන සියවස වන විට පවා ජම්බුකෝල විහාරය පැවති බවය. (වල්ලිපුරම් රන් සන්නස සහ හෙළ උරුමය සිරිසමන් විජේතුංග – පිටු අංක 181-182 (2003)
ජය ශ්‍රී මහා බෝධි ශාඛාව අනුරාධපුරයේ මහමෙවුනා උයනේ මීට වසර 2323 ට ඉහත දී රෝපණය කළ අවස්ථාවේදී අෂ්ඨ ඵලරුහවලින් එකක් (පැල අටකින්) දඹකොලපටුනේද රෝපණය කළ බව මහාවංසය සිංහල බෝධිවංසය සහ චූලබෝධිවංසය යන අපේ පුරාණ ග්‍රන්ථවල සඳහන් වී ඇත.
ඉහත සඳහන් කරුණුවලින් දඹකොලපටුන පූජනීය වූ ස්ථානයක් පමණක් නොව ඊට ඉහත දී මෙන්ම ඉන් පසුවද පුරාණ නැව්තොටක් (වරායක්) ලෙසින් පැවතුණු බවට මෙසේ ඓතිහාසික සාක්ෂි හමුවී තිබීමෙන් ඉතා පුරාණ නාවික ගමනාගමනවලදී මෙම පුරාණ වරාය ප්‍රයෝජනයට ගෙන ඇති බව පෙනේ. ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේගේ අංකුරයක් මෙම දඹකොල පටුනේද ඒ කාලයේ රෝපණය කළා පමණක් නොව ඉන් පසු කාලයේ බොහෝ රජවරුන්ද මෙම දඹකොල පටුන විහාරය සංරක්ෂණ කටයුතු සිදුකර ඇති බව ඉතිහාසයෙහි සඳහන් වෙයි. දේවානම්පියතිස්ස රජු (ක්‍රි.පූ. ) විසින් මෙහි අෂ්ට ඵලරූහ වලින් එකක් රෝපණය කළා පමණක් නොව ඒ අසල විහාරයක් සාදවා එය තිස්ස විහාරය නමින් නම් කර ඇත. කනිට්ඨතිස්ස රජු (ක්‍රි.ව. 164-194) එහි වටදා ගෙයක්ද, වෝහාරිකතිස්ස රජු (ක්‍රි.ව. 214-236) විසින් වටදාගෙයක් කරවු බවද මහා වංසයෙහි සඳහන් වී ඇත. ධාතුසේන රජු (ක්‍රි.ව. 477-495) විසින් ථූප ථූපවිට්ටි සහ ධාතුසේන යන නම් වලින් මෙන් දඹකොලපටුන අසල විහාර දෙකක් සාදවන ලද බවද, සඳහන් වේ. මේ නිසා තිස් අවුරුදු මහා යුද්ධයෙන් පසුව මෙම පුදබිම ආශි‍්‍රත වරාය පමණක් නොව මේ අසල භූමියේද ගවේෂණයට හා ඉන්පසු පුරාවිද්‍යා කැණීමකට භාජනය කළ යුතුව ඇති බව අදාළ ආයතනවල වගකීමක් බව සිහිපත් කළ යුතුව ඇත.
බුද්ධගයාවේ ජය ශී‍්‍ර මහබෝධින් වහන්සේගේ උද්භිද නාමය (ජ්ඪජභඵ අඥතඪඨඪධඵච) පිකුස් රෙලිජෝසා නම්වේ. අද එම පුද බිමේ ඇත්තේ බුදුරජාණන් වහන්සේට සෙවණදුන් ජය ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේ නොවේ. එය අසෝක රාජ යුගයේදී විනාශ වූ බව මහාවංසය සඳහන් කරයි. එසේ විනාශ කිරිමට පෙර අප රටට එහි දක්ෂිණ ශාඛාව වැඩම කළ බවද ඉතා වැදගත්ය. ලෝකයේ පූජනීය වෘක්ෂයන් අතර අසුවල් දිනයේ අසුවල් අය ඉදිරිපිට අසුවල් ස්ථානයේ රෝපණය කරන ලදැයි ඓතිහාසික සාක්ෂි සහිත වු පූජනීය වෘක්ෂරාජයාණන් වැඩසිටින්නේ අනුරාධපුරයේ මහමෙවුනා උයනේ උඩමළුවේ බව විදේශික සංචාරකයින් පවා ඉතා හොඳින් දන්නා කරුණකි.
එදා දඹදිව සිට ජය ශ්‍රී මහා බෝධි ශාඛාව බුද්ධගයාවේ ජය ශී‍්‍ර මහා බෝධි ශාඛාවෙන් වෙන් කරගන්නා ආකාරය නිරූපණ කෙරෙන අර්ධ මූර්ති කැටයමක් සාංචි ස්තූපයේ තොරණක නිරූපණය කර ඇති බවද ඉතා ප්‍රකටය.
දඹකොලපටුනේ වරායේ මුහුදට බැස ජය ශ්‍රී මහා බෝධි ශාඛාව දේවානම්පියතිස්ස රජු පිළිගන්නා සේම අසෝක රජ තුමාද ජය ශී‍්‍ර මහා බෝධි ශාඛාව මෙරටට වැඩම කරවීම සඳහා නැවෙහි තැම්පත් කිරීමට තාමලිත්ති නැව් තොටට පැමිණ මහමුහුදට බැස්සා වු ආකාරය මහාවංසයේ මෙසේ සඳහන් වේ.
පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ
හිටපු පුරාවිද්‍යා සහාය අධ්‍යක්ෂ
සිරිසමන් විජේතුංග
